اخیرا دوباره برجام (که حالا به احیای برجام) تبدیل شده، نقل محافل است و خیلی از فعالین و کارشناسان بازارهای مختلف اقتصادی و صنعتی، مشغول پیگیری اخبار هستند. تجربه نشان داده پس از توافق های هسته ای قیمت آهن به صورت مقطعی و کوتاه مدت کاهش داشته است. اما سوال اصلی این است که مذاکرات وین تا چه حد بر قیمت آهن و فولاد در شرایط فعلی (سال 2022 ) تاثیرگذار است؟ به راستی راه حل خروج از رکود در بازار آهن و فولاد و دیگر صنایع مادر، فقط مذاکرات هسته ای است؟
تاثیر مذاکرات هسته ای بر اقتصاد ایران
از سال ۱۳۲۹ که برنامه اتمی ایران رسما آغاز به کار کرد، تحولات مختلف در آن، بر اقتصاد ایران و از جمله قیمت آهن و فولاد تاثیرگذار بوده است. در برهه های مختلف زمانی ( هم در دوران پهلوی و هم پس از انقلاب 57 ) مذاکراتی برای روند فعالیت های برنامه اتمی ایران انجام شده است. از آنجا که نتایج این مذاکرات عمدتاً بر شاخص های اقتصادی کلان تاثیر گذار است، گاهی اوقات باعث اعمال تحریم ها و گاهی نیز سبب برداشتن بخشی از تحریم ها شده است.
قاعدتا تحریم ها بر اقتصاد ایران (و به خصوص قیمت کالاهای استراتژیک مثل قیمت آهن) تاثیرگذار بوده اند. تحریم های ظالمانه تاثیر خود را در سالهای مختلف بر انواع و اقسام بازارهای داخلی از جمله بازار آهن و فولاد گذاشته اند.
مثلاً در دولت دهم، شاهد افزایش تحریم‌های بین‌المللی علیه اقتصاد ایران بودیم. از طرفی طرح مسکن مهر نیز به شدت میزان تقاضا را برای میلگرد بالا برده بود. به همین دلیل قیمت آهن و میلگرد حدود ۳۰ درصد افزایش پیدا کرد. اما قیمت آهن در پس از برجام و در تابستان سال ۹۴ کاهش 20 درصدی را تجربه کرد.
قیمتها در بازار آهن و فولاد (قیمت پروفیل، قیمت تیرآهن، قیمت میلگرد) تا پایان سال ۹۶ تقریباً ثابت ماند. اما در سال ۹۷ و پس از خروج آمریکا از برجام و به تعبیر درست تر تعلیق برجام و بازگشت تحریم ها، شاهد افزایش قیمت دلار بودیم که تاثیر زیادی بر قیمت آهن گذاشت. میلگرد در سال ۹۶ حدود ۲۴۰۰ تومان بود. اما در پایان سال ۹۹ به ۱۴۰۰ تومان نیز رسید.
مذاکرات برجام در دولت سیزدهم
اما امروز دوباره اخباری مبنی بر مذاکرات احیای برجام مخابره می شود. سوال اساسی این است که توافق در این مذاکرات چه تاثیری بر قیمت آهن و فولاد دارد؟ برای پاسخ به این سوال باید به شاخص های مختلفی توجه کرد. اول آنکه در بازار اهن آلات، تقاضا تا چه حد است؟ خریداران عمدتا به واسطه اخبار ضد و نقیض، فعلا دست نگه داشته اند و منتظر هستند. در حال حاضر (مرداد 1401) تقاضا همچنان پایین است. اما در بورس کالا شاهد فعالیت های بیشتری هستیم. ثابت شده است که در هنگام مذاکرات، معمولاً بازار روند ثابت و راکدی دارد و صرفا اخبار رسانه ها ممکن است تاثیر هیجانی، کاذب و مقطعی روی آن بگذارد.
از طرفی بحران اوکراین و نیاز بیش از حد ترکیه و اروپا به کالاهای استراتژیک مثل فولاد و آهن هم، یک فرصت خوب برای ایران است که بتواند درصدی از این بازارها را بگیرد. حداقل روی کاغذ به نظر می رسد که این کشورها، خرید محصولات ایرانی را به خاطر قیمت مناسب تر، در اولویت قرار دهند. به جز بحث مذاکرات، انتخابات کنگره آمریکا در آبان 1401 نیز می تواند تاثیر بسیار زیادی بر تمایل طرف آمریکایی ( به عنوان دستاورد و ترغیب مردم به رای به دموکرات ها) بگذارد.
بررسی هر دو حالت مذاکرات برجام
دو حالت وجود دارد. یا توافق انجام می‌شود یا نمی‌شود! اگر توافق انجام شود، با توجه به تجربه های مختلف از جمله برجام 1394، احتمالاً شاهد کاهش قیمت دلار و در نتیجه تاثیر مثبت آن در قیمت آهن و فولاد خواهیم بود. اما به نظر می‌رسد این موضوع کوتاه مدت باشد. چرا که خیلی از کارشناسان، نرخ تعادلی دلار را ۳۰ هزار تومان در نظر گرفته اند که بعد از حدود چند ماه، اثر آن نیز خنثی می شود. اگر هم توافق حاصل نشود، دلار در کانال های ۳۲ یا ۳۳ هزار تومان خواهد بود. سیاست های بانک مرکزی ایران، قیمت دلار را به صورت دستوری کنترل می کند. با این اوصاف و با توجه به دیدگاه های کارشناسان اقتصادی، به نظر می رسد چه توافق بشود و چه نشود، بازه قیمتی دلار بین 27 هزار تومان تا 33 هزار تومان خواهد بود.
البته به جز بحث برجام، بورس کالا نیز تاثیر قابل توجهی بر قیمت آهن و فولاد می گذارد. فعلاً همه فعالان بازار در انتظار یا به عبارت دقیق‌تر، در سردرگمی هستند و خیلی نمی‌توان پیش‌بینی درستی در مورد قیمت ها داشت.
در بازارهای جهانی هم شاهد هستیم که مواد اولیه، مانند آهن اسفنجی قیمت کاهشی دارند. اما شمش، قیمت صعودی دارد. به همین دلیل خیلی با اطمینان نمی‌توان در مورد آینده قیمت آهن و فولاد صحبت کرد.
برجام تا چه میزان بر روی اقتصاد ایران در سال 94 تاثیرگذار بود؟
اقتصاد ایران پس از برجام در سال ۹۴ شاهد کاهش قیمت کاهش دلار (در حدود 500 تومان) و برداشته شدن صرفا برخی از تحریم ها بود. از این رو تاثیر خود را در قیمت آهن و فولاد نیز گذاشت و شاهد کاهش قیمت آهن شدیم .اما این تاثیر حتی در زمان حضور آمریکا در برجام و قبل از ریاست جمهوری ترامپ نیز، به اندازه وعده داده شده دولت دوازدهم نبود.
همین تجربه باعث شده حتی کارشناسان اقتصادی طرفدار توافق نیز، اذعان کنند که احیای برجام شاید تاثیر آنچنانی بر قیمتها (مثل قیمت آهن) نگذارد. چرا که قیمت ها به شدت تحت تاثیر دلار است و حتی با توافق نیز، شاهد کاهش قیمت دلار نهایتا تا 27 هزار تومان خواهیم بود. اما بدون شک همین تاثیر نیز می تواند برای خیلی از فعالان اقتصادی ارزشمند است.
بحران های فعلی اقتصاد جهان و تاثیر های آن بر قیمت آهن
اقتصاد امروز جهان، سیاسی است و و مسائل سیاسی تاثیر زیادی بر آن می گذارند. نمونه بارز آن هم جنگ روسیه با اوکراین است که بحران غذا را در جهان تشدید کرده است. از این رو خیلی از کارشناسان اعتقاد دارند که شرایط فعلی، بهترین زمان و فرصت برای توافق مذاکرات هسته ای است. چرا که هم طرف آمریکایی نیاز به توافق ( به عنوان یک دستاورد ) دارد و هم بحران انرژی به خاطر جنگ در اوکراین و تحریم هایی که برای روسیه در نظر گرفته شده است، باعث شده تا غرب، نیم نگاهی به تامین انرژی حتی از طریق ایران داشته باشند.
مسلما با برداشته شدن تحریم ها و توانایی ایران در صادرات و واردات در بازار آهن و فولاد و میلگرد نیز شاهد رشد خواهیم بود. اما سوال اصلی این است که چه تضمینی وجود دارد، دو سال آینده که انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار شد و به احتمال زیاد یک جمهوری خواه به رسید، دوباره اتفاق سال 97 و خروج یکطرفه آمریکا اتفاق نیفتد؟ در حال حاضر در بازار آهن و فولاد شاهد یک رکود هستیم که مطمئناً با برداشته شدن تحریم‌ها و افزایش خرید و فروش، احتمال تغییر و ایجاد رشد در آن وجود دارد. اما این رشد چقدر است و آیا امکان ایجاد تغییرات اساسی و ملموس وجود دارد یا نه؟
